ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 4، تیر 1400 ، شماره پی در پی 62

احساس در مؤلفه های موسیقایی غزلیات شمس با نگاهی به زیبایی‌شناسی پدیدارشناختی

صفحه (197 - 211)
فریما هرسینی ، حمیرا زمردی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1399

چکیده

پیشینه و اهداف: غزل یکی از پرخواننده ترین گونه های شعر فارسی است که بیانگر تجربیات و حال وهوای گویندۀ آن است. رهیافت به احساس شاعر از رهگذر این بیانیه یکی از اهداف خوانش چنین شعری است. چگونگی آشنایی با دنیای احساسی شاعر ازطریق غزل او موضوع این پژوهش است.

روش مطالعه: پژوهش پیش رو مطالعه ای نظری و گردآوری اطلاعات در آن، از نوع کتابخانه ای است. نویسنده با معرفی روش زیبایی‌شناسانۀ رومن اینگاردن به بررسی غزلهای دیوان شمس مولانا جلال‌الدین پرداخته و بررسی سه غزل را برای نمونه موردنظر قرار است.

یافته ها: شاعر غزلیات شمس اگرچه در دنیای حقیقی با شاعر مثنوی یکی است، احساس، جهان‌بینی و سخن او در این دو اثر از دو گونۀ کاملاً متمایز است. در مثنوی، مولانا معلمی صبور است که به بیان تعالیم خود با زبانی هرچه صریحتر میپردازد، اما در غزلیات جنس سخن او از نوع دیگری است.

نتیجه گیری: بررسی زیبایی‌شناسانۀ غزلیات شمس نشان‌دهندۀ هماهنگی میان شعر و احساس شاعر آن است. مولانا در غزلیات شمس دیگر آن واعظی نیست که برای هدایت دیگران سخت تلاش میکند تا سخن خود را -به هر فن و هنر که میداند- جذاب و همه فهم کند. درواقع مولانا تنها برای بیان جهان‌بینی و شرح احساس و تجربۀ غریب و متفاوت خود لب به سخن میگشاید و اصلاً در بند این نیست که شعرش مورد تأیید یا حتی فهم دیگری قرار گیرد. شاعر این غزلیات به چنان حالی دست ‌یافته که چاره ای جز گفتن ندارد. مولانا عالمی را دریافته که اگرچه با کلمات قابل شرح نیست، جز همین کلمات نیز ابزاری برای بیان آن در اختیار ندارد؛ پس از کلام پنجره ای به دنیای خود گشوده است، تا دیگری نیز بتواند –حتی اگر در حد یک چشم ‌برهم‌ زدن هم باشد- نظری به دنیای او بیفکند.

کلمات کلیدی
غزلیات شمس مولانا , زیبایی‌شناسی پدیدارشناختی , رومن اینگاردن , نقد ادبی

• بررسی کارگاهی غزلیات شمس، عبدی، علی، (1388) رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 90، صص 8-11.
• تاریخ نقد جدید، ولک، رنه، (1377) ترجمۀ ارباب شیرانی، تهران: نیلوفر.
• زیباشناسی چیست، ژیمنز، مارک (1392) ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ دوم، تهران: ماهی.
• ساختار و تأویل متن، احمدی، بابک (1380) تهران: نشر مرکز.
• طلا در مس، براهنی، رضا (1344) تهران: چهره.
• مبانی زیبایی‌شناسی شعر، صهبا، فروغ (1384) مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، (3) 23، صص 90-109.
• نظریه‌های نقد ادبی معاصر، علوی مقدم، مهیار، (1377) تهران: سمت.
• نگاهی اجمالی به شعر و اندیشۀ مولوی، پورنامداریان، تقی (1386) فرهنگ، شمارۀ 63 و 64، صص 165-194.
• Chjona, Wojciech. (2017). Roman Inagrden's Philosophy of Literature, Leiden: Brill.
• Dufrenne, Mikel. (1973). The phenomenology of aesthetic experience. Northwestern University Press.
• Ingarden, Roman. (1964). Artistic and Aesthetic Values, British Journal of Aesthetics,
• Ingarden, Roman. (1973). The Cognition of Literary Work of Art, Tr. Ruth Ann Crowley and Kenneth R. Olson (Evanston: Northwestern University Press).
• Ingarden, Roman. (1973). The literary work of art: An investigation on the borderlines of ontology, logic, and theory of literature. Northwestern University Press.
• Kocay, Victor. (2002). Roman Ingarden’s Unique Conception of Aesthetic Objects." Phenomenology World-Wide. Springer, Dordrecht, pp. 202-210.
• Locke, J. (1975). An Essay Concerning Human Understanding. Oxford: Clarendon Press
• Mitscherling, Jeff. (1997). Roman Ingarden's Ontology and Aesthetics, University of Ottawa Press,
• Riska, Augustin. (1976). Language and Logic in the Work of Roman Ingarden." Ingardeniana. Springer, Dordrecht, pp. 187-217.
• Smith, Barry. (1976). Historicity, Value and Mathematics, Analecta Husserliana, V. 4.